Τα παιδιά απαντούν: Τι κάνει έναν καλό δάσκαλο σπουδαίο;

Ο Αζούλ Τέρρονεζ δηλώνει “δάσκαλος στην καρδιά”. Δίδαξε χιλιάδες παιδιά, συγγραφείς, δημιουργικούς ανθρώπους, ηγέτες της εκπαίδευσης σε όλον τον κόσμο. Μα πάντα αναρωτιόταν αυτό που πολλοί από εμάς κάποτε ίσως σκεφτήκαμε έστω μια φορά: τι κάνει έναν καλό δάσκαλο σπουδαίο; Τι είναι εκείνο που τον παίρνει από την κλίμακα του συμπαθούς, αξιοπρεπούς δασκάλου και τον ανεβάζει στην κορυφή της συνείδησης των παιδιών;

Ο Α. Τέρρονεζ συγκέντρωσε τα τελευταία 24 χρόνια περισσότερες από 26 χιλιάδες απαντήσεις κάνοντας αυτήν την ερώτηση στους μαθητές του από οκτώ διαφορετικά σχολεία, από τα φτωχότερα σχολεία του Λος Άντζελες και τα συνοικιακά σχολεία του Τέξας μέχρι τα κορυφαία ιδιωτικά σχολεία του εξωτερικού.

Η ομιλία του στο TED-X εκτός των χιλιάδων θεάσεών της, έχει πάνω απ’ όλα ουσιαστικό ενδιαφέρον για κάθε εκπαιδευτικό και άνθρωπο που τον αφορά η εκπαίδευση.

Ας δούμε τι είπε

Σήμερα θα σας διδάξω τα μαθήματα που έμαθα από αυτούς τους χιλιάδες μαθητές και όσα ανακάλυψα από αυτούς αν απλώς τους ακούμε. Το θέμα είναι, ότι κατά την περίοδο που έκανα αυτήν την ερώτηση στα παιδιά, συνειδητοποίησα ότι δεν ρωτάμε αυτήν την ερώτηση για έναν συγκεκριμένο λόγο: τα σχολεία φοβούνται. Βασισμένα στο φόβο, δεν θέλουν στην πραγματικότητα να ξέρουν τι σκέφτονται τα παιδιά. Εν μέρει επειδή δεν πιστεύουν ότι τα παιδιά θα το πάρουν σοβαρά.

ΔΕΙΤΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ MYSEMINARS ΜΕ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΘΕΜΑΤΑ

Θα μοιραστώ μαζί μερικές από τις πιο βαθιές απαντήσεις που έλαβα σε αυτήν την απάντηση.

Ένας σπουδαίος δάσκαλος τρώει μήλα!

Όταν το πρωτοείδα αυτό, το απέρριψα ως ανοησία, αλλά εμφανίστηκε ξανά και ξανά. Σκέφτηκα λοιπόν ότι “κάτι υπάρχει σε αυτή τη φράση, αλλά τι προσπαθούν να μου πουν;” Έτσι μια μέρα αποφάσισα ότι θα άρχιζα να τρώω μήλα. Έτρωγα το πρωί, στο μεσημεριανό, στην τάξη, στον διάδρομο. Τα παιδιά άρχισαν να μου δίνουν μήλα. Θα με έβλεπαν να τα τρώω και θα έλεγαν “Τρως ένα μήλο” και θα τους έλεγα “το ξέρω”. Θα μου χαμογελούσαν και θα χαμογελούσα κι εγώ. Μέχρι που κατάλαβα ότι τα παιδιά ήθελαν να με δουν σαν κάποιον που θέλει να πάρει ένα δώρο από αυτά, ότι το μήλο ήταν ένα σύμβολο για τη σχέση μας. Υπήρχε καλοσύνη σε αυτό και εμπιστοσύνη. Αλλά για πολύ καιρό δεν το καταλάβαινα.

Ένας σπουδαίος δάσκαλος είναι “cool”

Τα παιδιά έχουν τη δική τους γλώσσα. Όταν λένε “ένας σπουδαίος δάσκαλος είναι cool” εκείνο που εννοούν είναι “Μην παίρνεις τίποτα τόσο σοβαρά. Να είσαι ήρεμος σε όλες τις καταστάσεις. Μην συγκλονίζεσαι”. Έχουν έναν τρόπο να μας μιλούν για όσα θέλουν πραγματικά να μας πουν, αλλά πρέπει να ακούμε.

Είμαι πατέρας δύο παιδιών. Έχουν τελειώσει πια το σχολείο και φοιτούν στο πανεπιστήμιο. Αλλά όταν ήταν ακόμα στο σπίτι και ήταν έφηβοι, χρειάστηκε να μάθω μια ολόκληρη καινούρια γλώσσα. Όταν επέστρεφαν από το σχολείο, μπορεί να τους ρωτούσα: «Πώς ήταν η μέρα σας;» Και εκείνα απαντούσαν: «Καλά», που συνήθως σήμαινε: «Δεν ήταν τόσο κακή. ‘Ήταν σχετικά καλή. Στην πραγματικότητα δεν συνέβη τίποτα. Πιθανόν θα μάθαινα κάτι, μπορεί και όχι». Αλλά αν γύριζαν σπίτι και έλεγαν «Καλά» αυτό που εννοούσαν ήταν: «Δεν ήταν στην πραγματικότητα καλή, αλλά μη με ρωτάς, δεν θα καταλάβεις έτσι κι αλλιώς». Αν τα ρωτούσα πώς ήταν η μέρα τους και μου απαντούσαν: «Εντάξει», αυτό που προσπαθούσαν να μου πουν ήταν πως: «Δεν ήταν καθόλου καλή», και μάλλον θα έπρεπε να μου κάνεις κι άλλες ερωτήσεις, αλλά μην περιμένεις να απαντήσω».

Τα παιδιά έχουν τη δική τους γλώσσα, το δικό τους τρόπο σκέψης. Θέλουν να σκεφτόμαστε σαν αυτά και να καταλαβαίνουμε τι υπάρχει μέσα στο μυαλό τους.

Ένας σπουδαίος δάσκαλός σκέφτεται σαν παιδί, αλλά ενεργεί σαν ενήλικας

Έχουν τόσους τρόπους να σκέφτονται ότι όλα είναι υπέροχα. Θέλουν να δούμε τον κόσμο μέσα από αυτά. Αλλά δεν θέλουν να μας δουν να ενεργούμε όπως αυτά. Θέλουν να είμαστε ήρεμοι, να τα προστατεύουμε και να τα κρατάμε ασφαλή. Tα παιδιά έχουν έναν τρόπο επικοινωνίας και οι ενήλικες δεν έχουν διαθέσει χρόνο για να ακούσουν.

Κι αν το κάναμε; Κι αν ακούγαμε πραγματικά τους μαθητές;

Ένα από τα πράγματα που παρατήρησα μετά από όλα αυτά τα χρόνια που συγκεντρώνω απαντήσεις, είναι πως αναδύεται- ακολουθείται ένα μοτίβο.

Όταν έκανα την ερώτηση, του τι είναι αυτό που κάνει έναν δάσκαλο σπουδαίο, πολλές φορές άκουσα: «Ένας καλός δάσκαλος είναι αυτός που του αρέσει να διδάσκει». Το εβδομήντα τοις εκατό των αναφορών ή των απαντήσεων που ακολουθούσαν ήταν: «Ένας καλός δάσκαλος λατρεύει να μαθαίνει». Ο λόγος που αυτό είναι σημαντικό είναι πως δεν το βλέπουν να συμβαίνει. Δεν βλέπουν δασκάλους να μαθαίνουν μπροστά τους. Τους βλέπουν να διδάσκουν, αλλά θα εύχονταν να μαθαίνουν μαζί τους. Σκεφτείτε το. Οι διευθυντές των σχολείων προσλαμβάνουν ειδικούς εμπειρογνώμονες, να έχουν όλη τη γνώση, να μην είναι μαθητές. Κι αν ήταν; Κι αν εμφανιζόσασταν στην τάξη και ο δάσκαλος έλεγε: «Δεν ξέρω ακριβώς τι θα κάνουμε σήμερα αλλά ανυπομονώ να μάθω μαζί σας». Ή να βλέπουνε το δάσκαλό τους να παλεύει για κάτι που δεν το γνώριζαν και αργότερα συμπτωματικά να ανακαλύπτουν την απάντηση. Τα παιδιά θέλουν να εμπνέονται από την ιδέα πως η μάθηση είναι σημαντική. Κάτι όμως που δεν το καταλαβαίνουν μέσα στα σχολεία.

ΔΕΙΤΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ MYSEMINARS ΜΕ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ένας σπουδαίος  δάσκαλος δεν είναι δάσκαλος

Όταν είδα αυτή την αναφορά, προσβλήθηκα λίγο. «Τι εννοείται; Είμαι δάσκαλος»! Ήταν σαν να έλεγαν, «Το ξέρουμε». Αυτό που προσπαθούσαν να μου πουν ήταν πως ένας καλός δάσκαλος δεν είναι μέσα στην τάξη. Σκεφτείτε το. Σκεφτείτε το διάστημα που είχατε συνεχή κατανόηση, που μάθατε κάτι που θυμόσαστε και χρησιμοποιείτε μέχρι σήμερα, όπως το να πετάς μια μπάλα του μπέιζμπολ και να κάνεις ποδήλατο. Θυμάμαι να μαθαίνω ποδήλατο από τη μητέρα μου όταν ήμουν πέντε χρονών. Έβγαλε τις βοηθητικές ρόδες από το ποδήλατό μου, πήγε από πίσω μου και ξεκίνησε να σπρώχνει. Και τρέχαμε, τρέχαμε μέχρι που με άφησε και έτσι ξεκίνησα να μαθαίνω ποδήλατο. Τι είναι αυτό που έκανα; Αυτός είναι ο τρόπος που έμαθα ποδήλατο. Μπορώ ακόμα και σήμερα να κάνω ποδήλατο, από εκείνη τη στιγμή. Μπορείτε να φανταστείτε να προσπαθούσα να μάθω να κάνω ποδήλατο από τη μητέρα μου μέσα σε μια τάξη, πώς θα έμοιαζε;

«Παιδί μου, πρώτα πρέπει να μάθεις όλα τα μέρη του ποδηλάτου. Υπάρχουν τα πετάλια και η μανιβέλα και μια αλυσίδα που γυρίζει τον τροχό. Πρέπει να έχεις μια σημαντική δύναμη, κι όταν η δύναμη αποκτήσει αρκετή ορμή, μπορείς να κρατήσεις την ισορροπία σου. Έτσι λειτουργεί το ποδήλατο. Θέλω να μάθεις όλα τα μέρη του ποδηλάτου, να μπορείς να τα ονοματίσεις και να τα ζωγραφίσεις. Μετά θα μάθεις και θα γράψεις μια ερευνητική εργασία για την ιστορία της ποδηλασίας. Όλα τα σημαντικά στοιχεία, την περιπέτεια και την ανάπτυξη των ποδηλάτων. Στο τέλος όλων αυτών θα δώσεις τις τελικές εξετάσεις. Αν περάσεις και πάρεις “Α”, τότε θα μπορέσεις να κάνεις ποδήλατο. Στα πέντε μου, νομίζω πως θα έλεγα:  «Δεν πειράζει, απλώς θα περπατήσω».

Αυτό ακριβώς κάνουμε στα παιδιά. Τα βάζουμε σε μια τάξη και τους λέμε: «Αυτό είναι αυτό που θέλω να μάθεις. Είναι σημαντικό. Κάνε το». Και τα παιδιά γνωρίζουν πως αυτό δεν είναι αλήθεια, ότι δεν αξιολογούμε τη μάθηση με αυτό τον τρόπο. Οπότε μην απορούμε που είναι αποδιοργανωμένα, βαριούνται και θέλουν να απεμπλακούν. Τα παιδιά θέλουν να είμαστε δάσκαλοι, οι οποίοι να μην είναι δάσκαλοι.

Ένας σπουδαίος δάσκαλος καταλαβαίνει πως οι μαθητές έχουν ζωή και εκτός σχολείου.

Πραγματικά έχουν ζωή. Θέλουν να ξέρουμε πως η ζωή τους στο σχολείο είναι πολύ διαφορετική από τη ζωή εκτός σχολείου. Απλά σκέφτηκα: «Καλά, πόσο δύσκολη είναι η ζωή σας; Η δουλειά σας είναι να πηγαίνετε σχολείο, η δική μου είναι να διδάσκω».

Θέλω να σας πω μια ιστορία για την Ιβέτ. Η Ιβέτ ήταν μια σκληρή μαθήτρια. Ήταν κακιά και δημοφιλής. Κυκλοφορούσε με ένα τζάκετ για να το αποδείξει. Όποτε περπατούσε, τα παιδιά την ακολουθούσαν. Ερχόταν, καθόταν στην πρώτη σειρά, ξάπλωνε πίσω, έτσι ώστε να έχει βλεμματική επαφή για να με εκφοβίσει. Με φώναζε Κύριο και ποτέ δεν χρησιμοποιούσε ολόκληρο το όνομά μου. Κάθε φορά που σηκωνόταν για να πάει στην τουαλέτα όλα τα κορίτσια την ακολουθούσαν. Τελικά έμαθα από την Ιβέτ αυτό που χρειαζόταν να μάθω. Και σκέφτηκα πως είχα γίνει αρκετά καλός σε αυτό που έκανα. Μια μέρα παρατήρησα πως σταμάτησε να παραδίδει τις εργασίες της. Είχε γίνει ένας μεγάλος ηγέτης της τάξης, έκανε τις εργασίες της, συμμετείχε στην τάξη, πραγματικά ήταν αρκετά καλή. Όταν έγινε αυτό, έμεινα έκπληκτος. Έτσι πήγα σε εκείνη και της είπα: «Ιβέτ είμαι πολύ απογοητευμένος από εσένα». Κι εκείνη απάντησε: «Το ξέρω Κύριε. Συγνώμη». «Περιμένω να παραδοθεί αύριο». Το αύριο ήρθε και μόνο μερικές σελίδες ατελείωτης εργασίας παραδόθηκαν. Πήγα πάλι σε εκείνη και της είπα: «Ιβέτ αυτό είναι απογοητευτικό». Είπε: «Συνήθως κάνω τις εργασίες μου στην τουαλέτα επειδή είναι το πιο ήσυχο μέρος στο σπίτι μου, αλλά αυτή την εβδομάδα κόπηκε το ρεύμα και ήταν πολύ σκοτεινά εκεί μέσα. Είχα ένα κερί, αλλά έλιωσε. Και λυπάμαι». Κοίταξε κάτω, όχι τον υπερήφανο εαυτό της. Είχα χάσει την ουσία. Δεν είχα ακούσει όταν μου έλεγε: «Προσπαθώ Κύριε». Άκουγα τις λέξεις, αλλά δεν άκουγα.

Ένας σπουδαίος δάσκαλος βοηθά τους μαθητές αν έχουν μεταξύ τους διαμάχη

Οι σπουδαίοι δάσκαλοι παρακολουθούν όταν υπάρχει μια διαμάχη. Δεν κάνουν υποθέσεις για το τι μπορούν και τι όχι να κάνουν τα παιδιά. Περιμένουν και παρακολουθούν και τα σώζουν όταν μπλοκάρουν. Οι καλοί δάσκαλοι αντιλαμβάνονται αυτά που τους λένε τα παιδιά, δεν ακούνε απλά.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ την Ιβέτ και είμαι ευγνώμων γιατί όταν βλέπω μια απάντηση από μαθητή όπως αυτή, την θυμάμαι και ακούω.

Ένας καλός δάσκαλος, τραγουδάει

Αυτή ήταν η πιο περίπλοκη απάντηση που νομίζω πως έχω λάβει ποτέ. Συνέβαινε κάθε χρόνο, για δέκα χρόνια, τουλάχιστον ένας μαθητής έβαζε αυτό: «Ένας καλός δάσκαλος τραγουδάει». Μα τι λένε; Εγώ δεν μπορώ να τραγουδήσω. Τότε ξεκίνησα να σκέφτομαι: «Περιμένετε μισό λεπτό. Τι να εννοούν;»  Μέχρι που ο Ντάνι το παρέδωσε ως μια από τις απαντήσεις του. Ήταν ο διασκεδαστής της τάξης. Ήταν αυτός που όταν θα τραβούσαμε την ομαδική φωτογραφία της τάξης, θα έβαζε τα δάχτυλά του σαν αυτιά πίσω από το κεφάλι σου. Έκανε γκριμάτσες σε μένα κατά τη διάρκεια της παράδοσης, ώστε να γελάσω. Όλα ήταν ένα αστείο για τον Ντάνι. Όταν παρέδωσε λοιπόν τις απαντήσεις του και ήταν όλες σοβαρές και πραγματικά καλές, ξαφνιάστηκα όταν αυτή παρουσιάστηκε ανάμεσα. Ήξερα πως κάτι υπήρχε σε αυτό, απλά δεν ήξερα ακριβώς τι. Έτσι, την επόμενη μέρα έβαλα την ατζέντα στο πίνακα καταγράφοντας όλες τις δραστηριότητες της ημέρας, τις προσδοκίες και τις εργασίες. Αντί λοιπόν να τα διαβάσω πολύ σοβαρά, άρχισα να τραγουδάω, σε στυλ όπερας, όσο δυνατά μπορούσα. Τα μάτια των μαθητών άνοιξαν διάπλατα, εξεπλάγησαν. Αλλά ξέρετε τι συνέβη στο τέλος; Εγώ περίμενα να με δείχνουν και να γελούν. Η τάξη όμως ξέσπασε σε ζητωκραυγές και χειροκροτήματα. Με αποθέωσαν όρθιοι (standing ovation). Δεν μπορούσα να το πιστέψω. Στο τέλος του μαθήματος, καθώς εφευγα, κάναμε hi five, μου έδιναν χειραψίες και τότε ήρθε ο Ντάνι. Πλησίασε, έγειρε, με χτύπησε στον ώμο και μου είπε: «Σου είπα ότι ένας καλός δάσκαλος τραγουδάει».

Οι σπουδαίοι δάσκαλοι ταπεινώνουν τους εαυτούς τους πριν το κάνουν οι μαθητές τους.

Παίρνουν ρίσκα. Αφήνουν στην άκρη τον φόβο τους να προσπαθήσουν. Δείχνουν εμπιστοσύνη πως θα υποστηριχθούν αν αποτύχουν. Όμως δεν βλέπουν αυτό, βλέπουν ειδικούς, θυμάστε; Ειδικούς εμπειρογνώμονες. Τι θα συμβεί εάν προσλάβουμε δασκάλους, όχι για να κατανοούν βαθιά το περιεχόμενο, να είναι φύλακες της γνώσης, αλλά να κατανοούν απόλυτα τους μαθητές; Πώς θα άλλαζαν και θα μεταμορφώνονταν τα σχολεία μας; Δεν είναι όμως περίεργο που οι μαθητές δεν ενδιαφέρονται και οι δάσκαλοι δεν ακούν πραγματικά. Επειδή δεν διδάχτηκαν ποτέ να το κάνουν.

Κι αν ακούγαμε;

Βλέπετε σπαταλούμε τρία χρόνια από τη ζωή των μαθητών, για να τους μάθουμε να διαβάζουν. Δώδεκα χρόνια για να τους μάθουμε να γράφουν. Ίσως αν είναι τυχεροί να κερδίσουν ένα τρίμηνο ή μισό χρόνο για να μάθουν να εκφράζονται δημόσια. Όμως εικονικά έχουν μηδέν χρόνια για κανονικές ασκήσεις ακρόασης. Μηδέν. Σκεφτείτε το. Πότε ήταν η τελευταία φορά που ήσασταν σε μια συγκέντρωση και κάποιος έκανε την ερώτηση: «Λοιπόν με τι ασχολείσαι, πώς τα βγάζεις πέρα;» και η απάντηση να είναι: «Είμαι ένας δάσκαλος ακρόασης». Διδάσκω προηγμένη ακρόαση σε εκδηλώσεις του λυκείου, ακροαματικές επικοινωνίες και προετοιμάζω ακροατές για το δημοτικό. Δεν το ακούμε αυτό. Γιατί απλά δεν πιστεύουμε ότι αυτό είναι σημαντικό στο σχολείο, αν και στον κόσμο, η ακρόαση είναι μία από τις πιο σημαντικές ικανότητες, ιδίως για τη δουλειά και τη ζωή. Κι έτσι πολύ απλά δεν το διδάσκουμε.

Χρειαζόμαστε να ακούμε τους μαθητές μας. Στις τάξεις μας είναι το μέλλον. Οι Μάγιες Αγγέλου, οι Μητέρες Τερέζες, οι Ίλον Μασκ όλου του κόσμου. Αλλά μπορείτε να φανταστείτε αν είχαμε το χρόνο να ρωτήσουμε αυτούς τους μαθητές: «Τι θα έκανε έναν καλό δάσκαλο, σπουδαίο;» και μετά πραγματικά τους ακούγαμε, θα μπορούσαμε να μεταμορφώσουμε τα σχολεία και την εκπαίδευση.