Τι είναι η Κυκλική Οικονομία που θα σώσει τον Πλανήτη μας

Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2020/852, Κυκλική Οικονομία ορίζεται ως το οικονομικό μοντέλο στο οποίο διατηρείται η αξία των προϊόντων, των υλικών και άλλων πόρων στην οικονομία για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα με την ενίσχυση της αποτελεσματικής χρήσης τους στην παραγωγή και κατανάλωση, μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο της χρήσης τους, και με την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων και της αποδέσμευσης επικίνδυνων ουσιών σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής τους, μεταξύ άλλων μέσω της εφαρμογής της ιεράρχησης των αποβλήτων.

Αντίστοιχα, η ιεράρχηση των αποβλήτων έχει καθοριστεί βάσει του Άρθρου 4 της Οδηγίας 2008/98 του ΕΚ, και εφαρμόζεται η εξής προτεραιοποίηση:

1. Πρόληψη: Τα μέτρα που λαμβάνονται πριν μια ουσία, υλικό ή προϊόν καταστούν απόβλητα, έτσι ώστε να μειωθούν τα απόβλητα, οι αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην ανθρώπινη υγεία μέσω επαναχρησιμοποίησης ή παράτασης της διάρκειας ζωής των προϊόντων.
2. Προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση: Κάθε εργασία ανάκτησης που αφορά έλεγχο, αθαρισμό ή επισκευή, με την οποία προϊόντα ή συστατικά στοιχεία προϊόντων που αποτελούν πλέον απόβλητα προετοιμάζονται προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθούν χωρίς άλλη προεπεξεργασία.
3. Ανακύκλωση: Οποιαδήποτε εργασία ανάκτησης με την οποία τα απόβλητα μετατρέπονται ξανά σε προϊόντα, υλικά ή ουσίες, για τον ίδιο ή για διαφορετικό σκοπό. Περιλαμβάνει την επανεπεξεργασία οργανικών υλικών (π.χ. λιπασµατοποίηση), αλλά όχι την ανάκτηση ενέργειας και την επανεπεξεργασία σε υλικά που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμα ή σε εργασίες επίχωσης.
4. Άλλου είδους ανάκτηση, π.χ. ανάκτηση ενέργειας: Οποιαδήποτε άλλη εργασία που έχει ως αποτέλεσμα την αξιοποίηση των αποβλήτων αντικαθιστώντας άλλα υλικά που διαφορετικά θα χρησιμοποιούνταν για μια συγκεκριμένη λειτουργία, ή την προετοιμασία των αποβλήτων για την πραγματοποίηση αυτής της λειτουργίας.
5. Απόρριψη: Οποιαδήποτε εργασία που δεν συνιστά ανάκτηση, ακόμη και αν έχει ως δευτερογενή συνέπεια την ανάκτηση ουσιών ή ενέργειας (π.χ. υγειονομική ταφή, αποτέφρωση).

Σεμινάριο Cypronetwork 20/02/2024: Αναβαθμισμένες Υπηρεσίες Διαχείρισης Αποβλήτων στο Πλαίσιο της Κυκλικής Οικονομίας 2024 (100% Επιχορηγημένο)

Για να αυξηθεί η αποδοτικότητα της χρήσης των πόρων, το Μάρτιο του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όρισε τις εννέα αρχές της Κυκλικής Οικονομίας (9R’s). Οι αρχές αυτές συχνά εμφανίζονται στην πυραμίδα των 9R (εικόνα 1) στην οποία απεικονίζεται και η απώλεια της περιεχόμενης αξίας ενός προϊόντος σύμφωνα με την αρχή που εφαρμόζεται σε κάθε περίπτωση. Για παράδειγμα, όταν ένα προϊόν/υλικό φτάσει στο στάδιο της ανακύκλωσης, αυτό συνεπάγεται ότι η περιεχόμενη του αξία έχει φτάσει στο μικρότερο δυνατό σημείο και επομένως η μόνη επιλογή που έχουμε είναι η ανακύκλωση του.

Σημειώνεται ότι η ανάκτηση ενέργειας από πηγές αποβλήτων και καταλοίπων (waste to energy) εξαιρείται από τις στρατηγικές 9Rs της κυκλικής οικονομίας

Διάγραμμα Συστημάτων Κυκλικής Οικονομίας

Σε μία κυκλική οικονομία, ο κύριος στόχος είναι να διατηρηθεί όσον το δυνατόν μεγαλύτερη αξία από πόρους, υλικά και προϊόντα. Σκοπός είναι τα προϊόντα και τα υλικά να διατηρούνται σε παραγωγική χρήση για όσο το δυνατόν περισσότερο, και όταν φτάσουν στο τέλος της χρήσης, να επιστρέφουν αποτελεσματικά (ή μέσω ανατροφοδότησης) πίσω στο σύστημα. Η κυκλική και συνεχής ροή τόσο των τεχνικών όσο και των βιολογικών υλικών μέσω των «κύκλων αξίας» απεικονίζεται στο Διάγραμμα Συστημάτων Κυκλικής Οικονομίας ή αλλιώς το Διάγραμμα της Πεταλούδας.

Υπάρχουν δύο (2) κατηγορίες συστατικών / δύο (2) ρεύματα.

Τα Βιολογικά (πράσινο χρώμα): υλικά από τη βιόσφαιρα και στο τέλος της χρήσης τους θα βιοαποικοδομηθούν με ασφάλεια στο έδαφος.

Τεχνικά (μπλε χρώμα): υλικά που εξορύσσονται από το φλοιό της γης ή που εξάγονται όπως τα ορυκτά καύσιμα και υλικά με ορυκτές πηγές όπως πχ. τα πλαστικά με βάση το πετρέλαιο, καθώς επίσης και μέταλλα, χημικά και σχετικές ενώσεις.

Για τα τεχνικά συστατικά, περιλαμβάνονται οι κόμβοι ανατροφοδότησης:

• Συντήρηση και επιδιόρθωση προϊόντων: ο στόχος είναι να διατηρηθούν τα προϊόντα μέσα στο σύστημα όσο το δυνατόν περισσότερο, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αξία.
• Επαναχρησιμοποίηση και διανομή εμπορευμάτων: στόχος αυτού του κόμβου είναι η αποφυγή απώλειας αξίας και η βελτιστοποίηση της συμβολής στην κυκλική οικονομία. Περιλαμβάνει την ύπαρξη, συντήρηση και βελτιστοποίηση ενός οργανωμένου μεταχειρισμένου καταστήματος.
• Ανακατασκευή και εύρεση νέων χρήσεων των εμπορευμάτων: ο στόχος αυτού του κόμβου είναι να ανακατασκευάσει ή/και να αντικαταστήσει εξαρτήματα και μέρη που έχουν σταματήσει να λειτουργούν, με αποτέλεσμα ένα προϊόν με μικρότερη διάρκεια ζωής από το αντίστοιχο όταν είναι καινούργιο. Περιλαμβάνει έλεγχο ποιότητας και εγγυήσεις καταναλωτών.
• Ανακύκλωση: Αυτή η κυκλική διαδικασία στοχεύει στην ανάκτηση υλικών από ό,τι μπορεί να χρησιμεύσει ως πρώτη ύλη σε διαδικασίες παραγωγής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια της αρχικής προστιθέμενης αξίας των προϊόντων
• 
  

Σεμινάριο Cypronetwork 20/02/2024: Αναβαθμισμένες Υπηρεσίες Διαχείρισης Αποβλήτων στο Πλαίσιο της Κυκλικής Οικονομίας 2024 (100% Επιχορηγημένο)

Διάγραμμα Κυκλικότητας (UNEP)

• Συναφής προσέγγιση στην αποτύπωση της Κυκλικής Οικονομίας αποτελεί και το Διάγραμμα της Κυκλικότητας (UNEP), το οποίο κατηγοριοποιεί της στρατηγικές (τα 9Rs) σύμφωνα με την κατηγορία των χρηστών ενός προϊόντος σε κάθε σημείο της αξιακής αλυσίδας του. Συγκεκριμένα, αναγνωρίζονται τρεις κατηγορίες:
• Διαδικασίες από χρήστη σε χρήστη (user to user). Υποδηλώνει μια σειρά μικρών κόμβων, όπου τα προϊόντα παραμένουν κοντά στους χρήστες και οι δραστηριότητες επικεντρώνονται στην επέκταση της διάρκειας ζωής των προϊόντων χωρίς σημαντική τροποποίηση της αρχικής τους λειτουργίας.
• Διαδικασίες χρήστη-προς-επιχείρηση (user to business). Περιλαμβάνει κόμβους μεσαίου και μεγάλου μεγέθους, όπου τα προϊόντα τροποποιούνται και συνήθως εμπλέκονται οι παραγωγοί.
• Διαδικασίες από επιχείρηση σε επιχείρηση (business to business). Περιγράφει μεγάλους κόμβους, όπου τα προϊόντα χάνουν την αρχική τους λειτουργία.

Το διάγραμμα αυτό βοηθά να κατανοήσουμε την Κυκλική Οικονομία (Κ.Ο) δίνοντας έμφαση στον ρόλο του χρήστη ή του καταναλωτή σε μια Κ.Ο, δείχνοντας ότι η Κ.Ο δεν αφορά μόνο τη βιώσιμη παραγωγή αλλά ότι και η βιώσιμη κατανάλωση αποτελεί μέρος αυτής.

Κυκλικές Παρεμβάσεις

Για την αξιοποίηση της ανεκμετάλλευτης αξίας προϊόντων και πόρων, προτείνονται κυκλικές παρεμβάσεις που συνοψίζονται πιο κάτω:

Σεμινάριο Cypronetwork 20/02/2024: Αναβαθμισμένες Υπηρεσίες Διαχείρισης Αποβλήτων στο Πλαίσιο της Κυκλικής Οικονομίας 2024 (100% Επιχορηγημένο)

Παραδείγματα Κυκλικών Παρεμβάσεων

• Circularity | Koninklijke BAM Groep / Royal BAM Group – Κατασκευαστική εταιρεία η οποία έχει αναπτύξει νέα υλικά από πλαστικά απόβλητα με σκοπό την μείωση της ποσότητας των πρωτογενών υλικών που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή κτιρίων
• Pure Waste® | Sustainable Quality - Pure Waste Webstore – Παράγει ανακυκλωμένα ρούχα και νήματα από τα απόβλητα άλλων κατασκευαστών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, ταξινομεί τα απόβλητα αυτά με το χρώμα τους, διαλύει τα απόβλητα σε ακατέργαστο βαμβάκι, περιστρέφει το βαμβάκι σε νήματα και μετατρέπει τα νήματα σε υφάσματα προϊόντα.
• Home | Ilma Pood. Package Free Life – Παράδειγμα καταστήματος λιανικής πώλησης στο οποίο τα προϊόντα είναι ασυσκεύαστα. Ο πελάτης φέρνει στο κατάστημα τα δικά του κουτιά συσκευασίας (πχ. βάζα, κουτιά, σακούλες) τα οποία γεμίζει με τα προϊόντα που επιθυμεί. Αποτέλεσμα αυτού είναι η μείωση αποβλήτων συσκευασίας καθώς και όγκου προϊόντων
• Library of Things | Borrow useful Things for your home, projects and adventures – Το Library of Things αποτελεί μια κοινωνική επιχείρηση με σκοπό την κοινή χρήση προϊόντων (μέσω της ενοικίασης)
• Fairphone | The phone that cares for people and planet – Κινητό Smartphone το οποίο βασίζεται εξ ολοκλήρου σε modular design όπου κάθε ένα από τα επιμέρους εξαρτήματά του μπορεί να αφαιρεθεί και να αντικατασταθεί με ευκολία από τον χρήστη παρατείνοντας έτσι τη διάρκεια ζωής του προϊόντος
• Cooling as a Service | Cooling System | Kaer Singapore – Η εταιρεία παρέχει υπηρεσίες κλιματισμού σε επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα, η Kaer αναλαμβάνει την ευθύνη για το σχεδιασμό (βάσει αναγκών) και την εγκατάσταση του συστήματος air-con μέσω σύμβασης με σταθερή τιμή ($ / RTH) σε ένα σύστημα pay-as-you-use