Η προστασία από τις περιβαλλοντικές αλλαγές ως ανθρώπινο δικαίωμα

Το Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) σε μια ιστορική απόφασή του στις 9 Απριλίου 2024, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και τις Θεμελιώδεις Ελευθερίες (ΕΣΔΑ) περιλαμβάνει την υποχρέωση των Κρατών να διασφαλίσουν αποτελεσματικά το δικαίωμα προστασίας από τις σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη ζωή, την υγεία, την ευημερία και την ποιότητα ζωής. Η υπόθεση Verein KlimaSeniorinnen Schweiz and Others v. Switzerland αφορούσε την καταγγελία τεσσάρων γυναικών και ενός Μη Κυβερνητικού Οργανισμού από την Ελβετία ότι οι ελβετικές αρχές δεν λαμβάνουν επαρκή μέτρα για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, θεωρώντας ότι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι αρνητικές σε σχέση με τις συνθήκες διαβίωσης και στην υγεία τους.

Αν και το Δικαστήριο κατέληξε στο ότι οι τέσσερις μεμονωμένοι αιτούντες δεν αποτελούσαν ‘θύματα’ στην έννοια του Άρθρου 34 της ΕΣΔΑ και έκρινε τις προσφυγές τους στο ΕΣΔΑ απαράδεκτες, έκρινε ότι ο Μη Κυβερνητικός Οργανισμός και τα μέλη του είχαν το δικαίωμα να προσφύγουν στο Δικαστήριο και ότι υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής που διασφαλίζεται από την Ευρωπαϊκή σύμβαση ως επίσης και του δικαιώματος πρόσβασης στο Δικαστήριο, διαπιστώνοντας, παράλληλα, ότι η Ελβετία δεν είχε συμμορφωθεί με τις θετικές της υποχρεώσεις βάσει της ΕΣΔΑ σχετικά με την κλιματική αλλαγή.

Ειδικότερα, όσον αφορά στις παραβιάσεις που έχουν παρατηρηθεί από την Ελβετική Συνομοσπονδία, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων διαπίστωσε την ύπαρξη κρίσιμων κενών στη διαδικασία θέσπισης του σχετικού εγχώριου ρυθμιστικού πλαισίου, συμπεριλαμβανομένης της αποτυχίας των αρμόδιων κρατικών αρχών για την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ως επίσης και να τιμήσει τους προηγούμενους στόχους που είχαν τεθεί για την μείωσή τους, την ίδια στιγμή που οι αρμόδιες αρχές δεν είχαν ενεργήσει εγκαίρως και με τον κατάλληλο τρόπο για να συνομολογήσουν, αναπτύξουν και εφαρμόσουν σχετική νομοθεσία και λήψη μέτρων για τα πιο πάνω συμπεράσματα του Δικαστηρίου.

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΟΛΑ ΤΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Τα σημαντικότερα συμπεράσματα που εξάγονται από την απόφαση του Τμήματος Μείζονος Συνθέσεως του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων συνοψίζονται ως ακολούθως:

• Η ανεπαρκής κρατική δράση για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής επιδεινώνει τους κινδύνους επιβλαβών συνεπειών και τις επακόλουθες απειλές για την πλήρη και αποτελεσματική απόλαυση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
• Αποτελεί γεγονός ότι υπάρχουν επαρκείς και αξιόπιστες ενδείξεις ότι υπάρχει κλιματική αλλαγή που είναι ανθρωπογενής και ότι αυτή αποτελεί σοβαρή τρέχουσα και μελλοντική απειλή για την απόλαυση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και ότι τα Κράτη το γνωρίζουν αυτό και είναι σε θέση να λάβουν μέτρα για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του ώστε οι κίνδυνοι να περιοριστούν αν η άνοδος της θερμοκρασίας περιοριστεί σε 1,5 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα και αν ληφθούν επειγόντως μέτρα.
• Οι τρέχουσες παγκόσμιες προσπάθειες μετριασμού δεν επαρκούν για την επίτευξη του αμέσως προηγούμενου στόχου.
• Οι απειλές για τις μελλοντικές γενιές θα είναι πολύ μεγαλύτερες από τις απειλές για τις σημερινές γενιές.
• Υπάρχουν αποτυχίες και παραλείψεις από πλευράς των Κρατών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Επί του νομικού προηγουμένου που δημιουργείται από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην υπόθεση Schweiz αναφέρεται ότι τα Κράτη – Μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι πλέον εν κινδύνω μαζικών υποθέσεων εναντίον τους από πολίτες ή οργανώσεις στη βάση των προϋποθέσεων actio popularis για τις αδυναμίες, αστοχίες, παραλείψεις και άλλως πως των αρμοδίων αρχών να λάβουν τα απαραίτητα εκείνα μέτρα για τον περιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Η υπόθεση μπορεί να αποτελέσει κάλλιστα ένα οδηγό για το πως μπορεί κάποιος να μηνύσει με επιτυχία την κυβέρνησή του για τις αποτυχίες των δράσεών της όσον αφορά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ενώ, παράλληλα, η σημαίνουσα αξία της εστιάζεται στην αναγνώριση της προστασίας από την κλιματική αλλαγή ως ανθρωπίνου δικαιώματος από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Γράφει ο Δρ. Αντώνης Στ. Στυλιανού (Λέκτορας Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και Διευθυντής Μονάδας Νομικής Κλινικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας).