Το μοντέλο «Οικονομίας Ντόνατ (Doughnut)» για τη βιώσιμη ανάπτυξη

Κωνσταντίνος Αγρότης, Εμπειρογνώμονας στη Διαχείριση Περιβάλλοντος, ideopsis Ltd

Οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να χρησιμοποιούν πολιτικές ανάπτυξης που βασίζονται στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ/GDP) ως βασικό δείκτη οικονομικής επιτυχίας, για διάφορους λόγους, όπως για παράδειγμα, επειδή είναι μετρήσιμος και καθολικά αποδεκτός δείκτης, συνδέεται με την απασχόληση και την ευημερία, για διεθνείς συγκρίσεις και επενδυτική ελκυστικότητα, κ.α. Μέχρι και σήμερα οι κυβερνήσεις των πλουσιότερων κρατών, εξακολουθούν να πιστεύουν πως η λύση στα οικονομικά τους προβλήματα βρίσκεται στην ενδυνάμωση της ανάπτυξης για την επιβίωσή τους (World Economic Forum, 2022a)^[1]. Υπάρχει αυξανόμενη κριτική ότι το ΑΕΠ/GDP δεν λαμβάνει υπόψη κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως η ανισότητα, η φτώχεια, ή οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της ανάπτυξης. Μήπως η οικονομική στρατηγική προσέγγιση ανάπτυξης πρέπει να οραματιστεί πιο μακροπρόθεσμα οφέλη και να λάβει υπόψη και άλλους παράγοντες; Αυτό ακριβώς προτείνει το μοντέλο «Οικονομίας Ντόνατ (Doughnut)».

Το μοντέλο «Οικονομίας Ντόνατ (Doughnut)» που δημιουργήθηκε από την οικονομολόγο Kate Raworth, προσφέρει μια νέα προσέγγιση για την οικονομική ανάπτυξη, εστιάζοντας στην ισορροπία μεταξύ των αναγκών των ανθρώπων και των οικολογικών ορίων του πλανήτη. Το μοντέλο αποτελείται από 2 βασικούς πυλώνες (κύκλους: περιβαλλοντικό όριο και κοινωνικό θεμέλιο), έτσι ώστε να μπορέσει ο άνθρωπος, όχι απλά να επιβιώσει, αλλά και να ευδοκιμήσει. Ο εξωτερικός κύκλος παρουσιάζει τα περιβαλλοντικά όρια και αντιπροσωπεύει ένα οικολογικό ανώτατο όριο, προστατεύοντας τα συστήματα υποστήριξης της ζωής στη Γη. Ορίζει, δηλαδή τα οικολογικά όρια που δεν πρέπει να ξεπεραστούν (π.χ. κλιματική αλλαγή, απώλεια βιοποικιλότητας κ.ά.). Ο εσωτερικός κύκλος συμβολίζει το ελάχιστο κοινωνικό θεμέλιο που είναι απαραίτητο για να εξασφαλιστεί ότι, κανένας στον πλανήτη, δεν θα στερηθεί τα βασικά αγαθά της ζωής, ενώ ταυτόχρονα καθορίζει τα κοινωνικά όρια που δεν πρέπει να παραβιαστούν (π.χ. πρόσβαση σε βασικές ανάγκες όπως, μεταξύ άλλων, η υγεία και η εκπαίδευση). Ανάμεσα σε αυτούς τους δύο κύκλους δημιουργείται ένας οικολογικά ασφαλής και κοινωνικά δίκαιος χώρος σε σχήμα Ντόνατ (doughnut).

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΟΛΑ ΤΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ (CYS)

Το περιβαλλοντικό ανώτατο όριο αποτελείται από εννέα (9) πλανητικά όρια, όπως καθορίστηκαν από τους Rockstrom et al, πέρα από τα οποία υπάρχει «απαράδεκτη – μη αποδεκτή – μη αντιστρέψιμη» περιβαλλοντική υποβάθμιση και πιθανά σημεία καμπής στα γήινα συστήματα. Τα εννέα (9) πλανητικά όρια, τα οποία αντιπροσωπεύουν τα φυσικά όρια της Γης που δεν πρέπει να παραβιάζονται, αν θέλουμε να διασφαλίσουμε την σταθερότητα του πλανήτη και τη βιώσιμη ανάπτυξη, είναι: η κλιματική αλλαγή, η απώλεια της βιοποικιλότητας, οι αλλαγές στη χρήση της γης, η οξίνηση των ωκεανών, η ρύπανση από χημικά και ρύπους, η υπερθέρμανση και διαταραχή στον κύκλο του αζώτου και του φωσφόρου, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η υπερεκμετάλλευση του γλυκού νερού και η απώλεια της στιβάδας του όζοντος.

Οι δώδεκα διαστάσεις του κοινωνικού θεμελίου προέρχονται από τα διεθνώς συμφωνημένα ελάχιστα κοινωνικά πρότυπα, όπως προσδιορίστηκαν το 2015, από όλες τις κυβερνήσεις του κόσμου, με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Οι δώδεκα διαστάσεις είναι το νερό, η τροφή, η υγεία, η εκπαίδευση, η στέγαση, η ενέργεια ανανεώσιμη και προσιτή για όλους, το εισόδημα και εργασία, η ειρήνη και δικαιοσύνη, η ισότητα των φύλων, η κοινωνική δικαιοσύνη, το δικαίωμα συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, και τα δίκτυα κοινωνικής προστασίας.

Μεταξύ των κοινωνικών και των πλανητικών ορίων βρίσκεται ένας περιβαλλοντικά ασφαλής και κοινωνικά δίκαιος χώρος στον οποίο η ανθρωπότητα μπορεί να ευδοκιμήσει. Το να λαμβάνονται υπόψη επιστημονικά δεδομένα για την στρατηγική μιας οικονομικής ανάπτυξης λειτουργεί σαν πρόνοια, η οποία αυξάνει τα ποσοστά επιτυχίας, ιδιαίτερα όταν τα επιστημονικά δεδομένα είναι στηριγμένα στην περιβαλλοντική και κοινωνική ευημερία. Αυτό μπορεί να επιφέρει μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα μιας και όλα τα πιο πάνω συνάδουν με μεγάλης κλίμακας πολιτικές ατζέντες όπως η Πράσινη Συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ.

Raworth, K., Η Οικονομία του Ντόνατ: Επτά τρόποι να σκέφτεσαι όπως ένας οικονομολόγος του 21ου αιώνα, Random House Business Books, 2017 (σελ. 44)

Οι δύο κύκλοι στο Ντόνατ  μπορούν να σκιαγραφήσουν την πραγματική εικόνα για κάθε στοιχείο που αναφέρεται, καθιστώντας το Ντόνατ, ένα διάγραμμα που απεικονίζει και ποσοτικές πληροφορίες, καθώς παρατηρείται η εξέλιξη του πλαισίου των πλανητικών ορίων . Ένα εναλλακτικό οικονομικό σύστημα της «Οικονομίας Doughnut», προτείνει ένα μέλλον που θα ικανοποιεί τις βασικές ανάγκες κάθε ανθρώπου, ενώ παράλληλα θα διασφαλίζει την συνέχεια και την προστασία του φυσικού ζωντανού κόσμου, από τον οποίο όλοι εξαρτόμαστε. Ένα σύστημα που μας κάνει να ευημερούμε, είτε υπάρχει οικονομική ανάπτυξη είτε όχι. Αυτό είναι το όραμα στο οποίο στηρίζεται η «Οικονομία Ντόνατ (Doughnut)».

Η Kate Raworth αναφέρει πως στον 20^o αιώνα η ανάπτυξη της οικονομίας (ΑΕΠ/GDP) ήταν η βασικότερη πολιτική σκέψης στα οικονομικά και πως μέχρι και σήμερα στις πιο πλούσιες χώρες, οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να πιστεύουν πως η λύση στα οικονομικά τους προβλήματα βρίσκεται στην περισσότερη ανάπτυξη, μια πολιτική που οδηγεί στην έννοια μιας οικονομίας όπου αγκαλιάζει αποκλειστικά την ανάπτυξη για την επιβίωσή της (World Economic Forum, 2022a) . Η Raworth πιστεύει πως το ζήτημα είναι να χρησιμοποιήσουμε την οικονομική ανάπτυξη ως μέσο για την επίτευξη κοινωνικών στόχων, εντός των ορίων της γης, αντί να την καταστήσουμε δείκτη επιτυχίας από μόνη της, κάτι που αποτελεί παράλειψη του σημερινού οικονομικού μας συστήματος. H σύγχρονη πολιτική οικονομία περνάει από μια σημαντική αλλαγή, δίνοντας πλέον περισσότερη προσοχή στην ευημερία των ανθρώπων αντί να επικεντρώνεται αποκλειστικά στη συσσώρευση πλούτου. Η Οικονομία του Ντόνατ αποτελεί ένα παράδειγμα αυτής της αυξανόμενης γνώσης, που δείχνει ότι τα οικονομικά μας συστήματα πρέπει να προσαρμοστούν για να συνάδουν με το κλειστό σύστημα της Γης, καθώς υπάρχει μια ενσωματωμένη αντίφαση ανάμεσα στην ανοιχτή φύση της οικονομίας και τα περιορισμένα όρια του πλανήτη μας.

Όσο κι αν φαίνεται υπερβολικό, η σκέψη είναι σωστή. Αν συνεχίσουμε να υπερφορτώνουμε το οικοσύστημά μας, υπάρχει μόνο ένα πιθανό αποτέλεσμα. Η «Οικονομία Ντόνατ (Doughnut)» μπορεί να θεωρηθεί ως μια διορατική αντιμετώπιση ενός προβλήματος που αναδύεται. Δεν παρέχει ένα ξεκάθαρο σύνολο πολιτικών ή λύσεων για τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά μας ζητήματα, αλλά προτείνει έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης που ταιριάζει στην εποχή μας. Σύμφωνα με τη Raworth, οι λύσεις δεν βρίσκονται σε μια σταθερή φόρμουλα, λόγω της πολυπλοκότητας του κόσμου μας, αλλά σε μια διαρκή εξισορρόπηση προτεραιοτήτων. Παρατηρώντας τη συνολική κατάσταση στον κόσμο, η έννοια της «ανάπτυξης» φαίνεται να μην ενισχύει πια την ευημερία των χωρών. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να σχεδιαστεί ένα νέο σύστημα που θα είναι ικανό να διαχειριστεί τους ανθρώπινους πόρους, ενώ ταυτόχρονα δεν εξασφαλίζεται η δυνατότητα μιας αξιοπρεπούς ζωής και ανάπτυξης για τις μελλοντικές γενιές  

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΟΛΑ ΤΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ (CYS)

Το μοντέλο «Οικονομίας Ντόνατ (Doughnut)» έχει ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται σε όλο τον κόσμο, αποδεικνύοντας την ευελιξία του ως εργαλείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Μεγάλες πόλεις όπως το Άμστερνταμ, η Κοπεγχάγη, οι Βρυξέλλες, το Λονδίνο, αλλά και πολλές άλλες χρησιμοποιούν αυτό το μοντέλο για να εξασφαλίσουν μια ισορροπημένη ανάπτυξη, με απώτερο σκοπό την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ της κοινωνικής ευημερίας και της περιβαλλοντικής διατήρησης. Το Άμστερνταμ ήταν η πρώτη πόλη που υιοθέτησε το μοντέλο «Οικονομίας Ντόνατ (Doughnut)» για τη διαμόρφωση της στρατηγικής σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης. Καθοδηγούμενη από την οργάνωση της Raworth δημιούργησαν το Doughnut Economics Action Lab (DEAL) . To DEAL εισάγει τεράστια έργα υποδομής, προγράμματα απασχόλησης και νέες πολιτικές για κυβερνητικές συμβάσεις, ενσωματώνοντας κοινωνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια στη λήψη αποφάσεων. Το Άμστερνταμ εφαρμόζοντάς το μοντέλο «Οικονομίας Ντόνατ (Doughnut)», παρακολουθεί κατά πόσο η ανάπτυξή του παραμένει εντός των οικολογικών ορίων, ενώ παράλληλα προάγει την κοινωνική ισότητα, προσφέροντας ένα πρότυπο για τη εφαρμογή του μοντέλου και σε άλλες πόλεις παγκοσμίως.

Η εφαρμογή του μοντέλου της «Οικονομίας Ντόνατ (Doughnut)» εξετάζεται επίσης ως ένας τρόπος να αναζωογονηθεί η δημοκρατία στις σύγχρονες πόλεις. Στο άρθρο του Carnegie Endowment , αναλύεται πώς οι πόλεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν το μοντέλο για να βρουν νέες μορφές συμμετοχικής διακυβέρνησης, διασφαλίζοντας ότι οι πολίτες έχουν ενεργό ρόλο στη λήψη αποφάσεων που αφορούν την κοινωνική και περιβαλλοντική ευημερία.

Συνοψίζοντας, το μοντέλο «Οικονομίας Ντόνατ (Doughnut)» προτείνει μια διαφορετική προσέγγιση στην οικονομική ανάπτυξη, τονίζοντας τη σημασία της ισορροπίας μεταξύ των κοινωνικών αναγκών και των περιβαλλοντικών ορίων. Η εφαρμογή του σε πόλεις είναι πολύ σημαντική στο να αναδείξει την ικανότητά του να καθοδηγεί πολιτικές που ενισχύουν τη βιωσιμότητα και την κοινωνική ευημερία. Καθώς οι προκλήσεις που προκύπτουν από την υπέρβαση των πλανητικών ορίων γίνονται διαρκώς και πιο έντονες, η ανάγκη για έναν νέο τρόπο σκέψης με μια διαφορετική και πιθανόν πιο ολική προσέγγιση ανάπτυξης, όπως αυτός που προτείνει η «Οικονομία του Ντόνατ (Doughnut)», γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική. Η ανάπτυξη μιας σταθερής ισορροπίας ανάμεσα στην κοινωνική δικαιοσύνη και την οικολογική σταθερότητα μπορεί να αποτελέσει τη νέα βάση για ένα βιώσιμο μέλλον, στο οποίο οι άνθρωποι θα μπορούν να ευημερούν εντός των ορίων του πλανήτη μας.